Co roku końcówka kwietnia upływa pod znakiem egzaminów zawodowych. Zgodnie z przepisami ustaw korporacyjnych, egzaminy mają na celu sprawdzenie przygotowania prawniczego osób zdających. W praktyce jednak są one przede wszystkim zwieńczeniem wielu lat nauki i „ostatnią prostą” na drodze do zdobycia wymarzonego tytułu radcy prawnego lub adwokata.
Bez wątpienia egzamin radcowski i adwokacki to jedne z najważniejszych (i najtrudniejszych!) wyzwań, przed jakimi stają przyszli radcowie prawni i adwokaci. Starannie przygotowane arkusze egzaminacyjne sprawdzają nie tylko wiedzę teoretyczną, ale także umiejętność praktycznego stosowania prawa. Konieczne jest zatem wykorzystanie wszystkich narzędzi i umiejętności, jakie zdobyło się w trakcie wielu lat kształcenia oraz w pracy prawniczej.
Najbliższy egzamin radcowski i adwokacki odbędzie się w dniach 23-26 kwietnia 2024 r. Przyjrzyjmy się, jakie są warunki przystąpienia do egzaminu, jak on przebiega i jak można się do niego przygotować.
Wymagania i proces rekrutacyjny
Przede wszystkim, do egzaminu radcowskiego i adwokackiego mogą przystąpić osoby, które ukończyły aplikację radcowską lub adwokacką i otrzymały zaświadczenie o jej ukończeniu. Ukończenie aplikacji nie jest jednak jedyną możliwą opcją pozwalającą na przystąpienie do egzaminu zawodowego.
Bez odbywania aplikacji do egzaminu radcowskiego i adwokackiego mogą przystąpić:
→ doktorzy nauk prawnych;
→ osoby, które przez okres co najmniej 4 lat, w okresie nie dłuższym niż 6 lat przed złożeniem wniosku o dopuszczenie do egzaminu, były zatrudnione na stanowisku referendarza sądowego, starszego referendarza sądowego, asystenta prokuratora, asystenta sędziego lub były zatrudnione w Sądzie Najwyższym, Trybunale Konstytucyjnym lub w międzynarodowym organie sądowym, w szczególności w Trybunale Sprawiedliwości Unii Europejskiej lub Europejskim Trybunale Praw Człowieka – i wykonywały zadania odpowiadające czynnościom asystenta sędziego;
→ osoby, które po ukończeniu wyższych studiów prawniczych, przez okres co najmniej 4 lat, w okresie nie dłuższym niż 6 lat przed złożeniem wniosku o dopuszczenie do egzaminu, wykonywały na podstawie umowy o pracę lub umowy cywilnoprawnej wymagające wiedzy prawniczej czynności bezpośrednio związane ze świadczeniem pomocy prawnej przez radcę prawnego lub adwokata w kancelarii radcy prawnego, spółce cywilnej, jawnej, partnerskiej, komandytowej lub komandytowo-akcyjnej, o których mowa w art. 8 ust. 1 ustawy o radcach prawnych, lub w kancelarii adwokackiej, zespole adwokackim, spółce cywilnej, jawnej, partnerskiej, komandytowej lub komandytowo-akcyjnej, o których mowa w art. 4a ust. 1 ustawy z dnia 26 maja 1982 r. – Prawo o adwokaturze;
→ osoby, które po ukończeniu wyższych studiów prawniczych, przez okres co najmniej 4 lat, w okresie nie dłuższym niż 6 lat przed złożeniem wniosku o dopuszczenie do egzaminu, były zatrudnione w urzędach organów władzy publicznej i wykonywały wymagające wiedzy prawniczej czynności bezpośrednio związane ze świadczeniem pomocy prawnej na rzecz tych urzędów;
→ osoby, które po ukończeniu aplikacji legislacyjnej, przez okres co najmniej 4 lat, w okresie nie dłuższym niż 6 lat przed złożeniem wniosku o dopuszczenie do egzaminu, były zatrudnione w urzędach organów władzy publicznej lub w państwowych jednostkach organizacyjnych i wykonywały wymagające wiedzy prawniczej czynności bezpośrednio związane z tworzeniem projektów ustaw, rozporządzeń lub aktów prawa miejscowego;
→ osoby, które zdały egzamin sędziowski, prokuratorski, notarialny lub komorniczy;
→ osoby, które zajmują stanowisko radcy lub starszego radcy Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa.
Aby przystąpić do egzaminu konieczne jest złożenie w terminie wniosku do komisji o dopuszczenie do egzaminu wraz z odpowiednimi dokumentami oraz dokonanie opłaty za egzamin. Wszelkie niezbędne informacje dotyczące formalnych kwestii związanych z egzaminem powinny zostać zamieszczone w Biuletynie Informacji Publicznej nie później niż na 90 dni przed terminem egzaminu.
Wysokość opłaty za egzamin ustalana jest w drodze rozporządzenia i nie może być wyższa niż równowartość minimalnego wynagrodzenia. W 2023 r. opłata wyniosła 2792 zł.
Warto jednak mieć na uwadze, że opłata za egzamin to nie jedyny koszt egzaminu. W praktyce zdający muszą zaopatrzyć się w teksty ustaw i dodatkowe materiały, a – jak wiadomo – tempo zmian przepisów zazwyczaj nie pozwala na zakup używanych, kilkuletnich materiałów, ponieważ najpewniej będą już one nieaktualne. Zdający zatem często wydają kilkaset dodatkowych złotych na potrzebne im w trakcie egzaminu materiały.
Przebieg egzaminu
Egzaminy radcowskie oraz adwokackie trwają cztery dni i składają się z pięciu części pisemnych. Każdego dnia sprawdzana jest wiedza i umiejętności z innej dziedziny prawa.
Pierwszego dnia zdający rozwiązują zadanie z zakresu prawa karnego polegające na sporządzeniu aktu oskarżenia albo apelacji. Drugiego dnia zdający mierzą się z kazusem z części prawa cywilnego lub rodzinnego – mają za zadanie przygotować pozew lub wniosek albo apelację. Następny dzień poświęcony jest prawu gospodarczemu i umowie albo sporządzeniu pozwu, wniosku lub apelacji. Z kolei czwarty dzień obejmuje dwie pozostałe części egzaminu – zadanie z zakresu prawa administracyjnego, polegające na przygotowaniu skargi do wojewódzkiego sądu administracyjnego lub skargi kasacyjnej, oraz zadanie z zasad wykonywania zawodu lub zasad etyki. W każdej z tych części, w razie uznania, że brak jest podstaw do wniesienia określonych środków, możliwe jest sporządzenie opinii prawnej w oparciu o akta lub przedstawiony stan faktyczny.
Czas na rozwiązanie zadań z prawa karnego, cywilnego i gospodarczego wynosi po sześć godzin, a w przypadku zadań z prawa administracyjnego oraz z zasad wykonywania zawodu i zasad etyki – łącznie osiem godzin.
Dobra wiadomość jest taka, że na egzaminie można mieć ze sobą zarówno teksty ustaw, komentarze doktryny, jak i orzecznictwo. Nie jest konieczne zatem zapamiętywanie teoretycznych zagadnień i przepisów. Zdecydowanie bardziej przydaje się tutaj umiejętność sprawnego poruszenia się po przepisach i praktyczne doświadczenie w sporządzaniu pism procesowych. Co istotne, osoby zdające nie muszą się obawiać, że nie wezmą ze sobą wyroków czy komentarzy, które akurat przydadzą się na egzaminie – na sali egzaminacyjnej dostępne są komputery z systemami LEX, z których można korzystać w dowolnym momencie egzaminu.
Przygotowanie
Równie stresujące, a przy tym bardziej czasochłonne niż sam egzamin, jest przygotowanie do niego. Zdający muszą opanować materiał z pięciu rozległych dziedzin prawa, nie wiedząc jakie ostatecznie czeka ich zadanie.
Oczywiście każdy ma swoją metodę i tempo nauki, jednak wielu obecnych już radców prawnych i adwokatów przyznaje, że warto na przygotowanie do egzaminu poświęcić jeden-dwa (intensywne) miesiące. Dłuższy czas nauki może doprowadzić do „zmęczenia materiału”, co przed samym egzaminem jest zdecydowanie niepożądane.
Z pomocą przychodzi wiele wydawnictw prawniczych, które mają w swojej ofercie wzory pism, podręczniki, zbiory najważniejszych orzeczeń czy też planery nauki. Te ostatnie są szczególnie przydatne na samym początku przygotowań, żeby uporządkować proces nauki i wykorzystać go najefektywniej. Niektóre z materiałów, jak już wspomniano wyżej, można zabrać ze sobą na egzamin. Często w propozycjach wydawniczych pojawią się zatem dedykowane zbiory przepisów czy też zbiory orzeczeń, które można spokojnie wziąć ze sobą, bez obawy, że zostaną uznane za „niedozwolone materiały”.
Organizowane są również różnego rodzaju kursy przygotowawcze oraz zajęcia dodatkowe, zarówno w izbach radcowskich i adwokackich, jak i online przez innych szkoleniowców. Tego rodzaju kursy są szczególnie przydatne dla osób, które na co dzień nie zajmują się sporządzaniem pism procesowych czy też w ogóle pracą prawniczą; jednak nie oznacza to, że są mało użyteczne dla samych aplikantów. Podczas takich kursów zwraca się uwagę na specyfikę zadań egzaminacyjnych oraz na najczęściej popełniane błędy. Jak wiadomo, przy rozwiązywaniu kazusów egzaminacyjnych najważniejsze jest, aby „wstrzelić się” w określone wytyczne – warto zatem znać metodykę zdawania tych egzaminów.
Naprzeciw zdającym wychodzi także ustawodawca, który gwarantuje osobom zatrudnionym na podstawie umowy o pracę prawo do urlopu płatnego w wysokości 80% wynagrodzenia, w wymiarze 30 dni kalendarzowych, na przygotowanie do egzaminu radcowskiego. Zleceniobiorcy i osoby z własną działalnością nie mają niestety tego przywileju. Warto zatem odpowiednio wcześniej wynegocjować i zaplanować dni wolne.
Statystyki
Mimo, że poziom trudności zadań egzaminacyjnych każdego roku jest różny, to jednak statystyki zdawalności są zdecydowanie wyższe niż w przypadku egzaminu wstępnego na aplikację. Dla przykładu, w 2023 r. do egzaminu radcowskiego przystąpiły 2034 osoby, a zdały go 1662 osoby. Zdawalność wyniosła zatem 81,7%. Z kolei w tym samym roku egzamin wstępny na aplikację zdało 60,5% przystępujących.
Co roku zauważalna jest również większa zdawalność wśród osób przystępujących do egzaminu po aplikacji. Przykładowo w 2023 r. roku zdawalność w grupie aplikantów wyniosła około 89%, podczas gdy w grupie przystępujących do egzaminu bez ukończenia aplikacji było to ok. 63%. Być może spowodowane jest to faktem, że w trakcie aplikacji aplikanci zdają egzaminy, które już obecnie, w wielu izbach czy radach, mają zbliżoną formułę do egzaminu zawodowego – są zatem przyzwyczajeni do formy i wymagań na egzaminie.
Na koniec warto mieć na uwadze, że egzamin radcowski i adwokacki to nie tylko solidny sprawdzian wiedzy i umiejętności, ale również próba radzenia sobie ze stresem i działania pod presją czasu. Zdający często przyznają, że najgorszą częścią egzaminu nie są same zadania, a intensywny, kilkugodzinny wysiłek przez kolejne cztery dni. Wszystkie trudy wynagradza jednak uzyskanie tytułu zawodowego radcy prawnego lub adwokata.
Autorka: Weronika Aleksander
Ciekawią Cię takie materiały? Zapisz się do naszego newslettera oraz obserwuj nasze media społecznościowe!
